Койу кöчöниҥ сценарии
Койу кöчö — баланыҥ 1 jажы толгоныныҥ байрамы
Сценарийди «Алтай тойдыҥ порталыныҥ« сурагыла Унутова Лидия Яковлевна белетеген.
Байрамнаҥ озо отты алкаар
Эт бышкан, кöчö кайнаган кийнинде (тузардаҥ озо) – баланыҥ энези jааназы ла кожо, ол эмезе ада-энези тöштиҥ бажынаҥ, кичÿ кабыргадаҥ 2 тилимнеҥ алып, чööчöйгö агаш калбакла мÿн уруп алала, От-Энеге амзадып jат. Отты алкап, бажырып, суранып jадылар. Сöстöрди акту бойыныҥ санаазыла айтса jакшы. Jаткан jерине бажырып, байрам öдÿп jаткан jерди де адап айдынарга jараар.
Айлу-кÿндÿ ак-jарык,
Алтай-ээзи Ак-Буркан.
Ээлгелÿ алкыш беригер,
Эрjинелÿ салым беригер!
Мойынды (кезик аймактарда тöшти?) эне-кижи челдеер учурлу. Мойынды ару, сындырбай челдезе, баланыҥ jÿрÿми jеҥил, jакшы болор дежет.
Айылчыларды уткыыр
Столго курсак-тамак салынып, улус jуулып отурган кийнинде, улусты уткып, jакшылажып ийер:
Башкараачы:
-Jакшылар, кару тöрööндöр! Кÿндÿлÿ айылчылар! Ончогорго изÿ-изÿ эзенис. Тар эжикке батпас, тай ат кöдÿрип албас jаан быйаныс! Кандый ла öйдö, кышкы кÿнди кыска дебей, jайгы кÿнди изÿ дебей, бастыра керектери туура салып, айттыруны алып jедип келип турган кару таайлар, эjелер, jестелер, ака-карындаштар, нöкöрлöр — келгенигер учун быйан слерге, мак слерге! Тере тондый jыртылбас, ташталбас, jаманды, jакшыны ÿлешкен нак албаты слер!
Ак jалаҥда ак кайыҥ
Алдынаҥ öрö корболу.
Айылда отурган тöрööн
Алтан эки алкышту!Тöстöктö öскöн кöк кайыҥ
Тöзинеҥ бери корболу.
Тööрдö отурган бу таайлар
Тöртöн эки алкышту!
- Кандый слер бÿгÿн jараш! Омок-седеҥ ле сÿÿнчилÿ! Байрамла слерди! Су-кадык ла ырысту болыгар, алтайарда амыр jуртагар!
Jаан-jаан тöрööндöрди адап ийер, улусты бой-бойыла таныштырып ийер.
- Таныжып ийектер. Ыраактаҥ келген ажу-боочылар ашкан, агын суулар кечкен…
Баланы айылчыларга чыгарар тужында
Аргымак кулды чыдаза,
Арташ ажар ат болор!
Аданыҥ уулы (кызы) чыдаза,
Албаты jуулып jыргал болор!Jалбрактар тереҥ уйкуда,
(jас, jай öйдö, ол öйлöргö келиштире айдар)
Калыҥ кардыҥ алдында.
Теҥериле толун ай jÿзет,
(баланыҥ адын адап)-ге 1 jаш толот!
- Бÿгÿн бисте байрам! Сÿÿнчи, каткы, ырыс бисте! Уткыгар!
Ада-энези баланы айылчыларга чыгарат. Jажы толгон бала кеп-кийим кийген. Баланы ада-энези колына алып ба, ол эмезе ойынчык атка, кööликке (машинага) отургызып чыгарарга jарар. Оной этсе, коркышту солун, эффектный болор! Биледе öскö балдар бар болзо, ака-эjелериле де jединижип алала чыгарарга jарар.
Баланыҥ ада-энези балазына чööчöйдö сÿт амзадып, бастыра балдарга база берет. Арчын кÿйдÿрип, аластап, ада-энези балазын алкап jадылар:
Jÿс jаш jажа,
Jÿгÿрÿк атка мин!
Jаактуга айттырба,
Jарындуга туттуртпа, балам!Ада-энеҥниҥ оморкодузы бол,
Алтайыҥды чеберлеп jÿр!
Башкараачы айдат:
Эрjине кулды чыдады,
Ээр салар öй келди.
Энениҥ уулы (кызы) чыдады,
Чÿрмеш кезер öй келди!
Ойынчыктардыҥ кажызыла ойноор?
Чÿрмеш кезиш
Баланыҥ чачын тоомjылу таайы кезет. Кайчы, кескен чач салар ак баштык эмезе бöс белетеп алар.
Башкараачы чÿрмеш кезер таайын кычырат:
«Бажын сыймаган, Балтырын тыҥыткан,
Агару керекти эдерге,
Амадап келген таайы …(таайыныҥ адын адап).
Баш болзын слерге!»
Таайы чыгып баланы алкап jат:
«Чÿрмежинеҥ кезип jадым – алын jолы ачылзын,
Кийнинеҥ кезип jадым – кийин jолы тартылбазын,
Тöбöзинеҥ кезип jадым – Ада-Кудайынаҥ тудунзын!
Саамайларынаҥ кезилип – айландыра курчуу алынзын!»
Чачты кезип, белетеп салган бöскö салар. Чач кескен таайы баркызын (сыйын) айдып jат. Кой, кулун айдып берерге jарар. Кажы ла кижи бойыныҥ аргазыла берип jат, кыйалта jогынаҥ мал адайтан деген ээжи jок!
Чÿрмеш кескен тöрööндöргö кур курчалат.
Башкаарачы сÿÿнет:
- Ас та болзо, калыгыс бар, jаҥдап салган jаҥыс бар! Кандый jакшы – jаҥдап jÿргенис. Jастыра да болзо, келиштирип те болзо, jе акту jÿрегистеҥ эдип jадыбыс! Jаман айтпагар, jастырабысты таштагар, алкыш-быйанарды айдыгар!
«Jаҥарлап jÿрген кожоҥыс бар. Кабай кожоҥысты jаҥырадып ийектер», — деген сöстöрлö, энелер, эjелер, jеҥелер кабай, jаҥар кожоҥ кожоҥдогылайт.
Тужак кезиш
Кандый ла «тужактар» болот
Кожоҥдогон кийнинеҥ тужак кезер öй келди. Бу чÿм-jаҥды бала буды-колына бек турзын, балтырларына кÿч кожулзын деп, бала jакшы бассын деп эдет. Анайда ок, баланыҥ jолында, jÿрÿминде «тужактар» учурабазын деп кезет, алкайт.
Тужак кезетен таайын эмезе аказын кычырып, башкараачы айдат:
Jÿрÿмде бÿдÿрилбей jÿрзин!
Кокпоҥдодо jÿгÿрип, кой балазын акалазын!
Казалада jÿгÿрип, кас балазын акалазын!
Арбаҥдада jÿгÿрип, ат балазын акалазын,
Ӱрпеҥдеде jÿгÿрип, уй балазын акалазын!
Тужагын кезип jадыбыс!
Тужагын кезип, таайы алкап, сыйын берип ол эмезе адап jат. Тужакты койдыҥ тÿгинеҥ иирген учуктаҥ (jиптеҥ) эдерге jарар.
Тужак кескен тöрööндöргö кур курчалат.
Айылчылардыҥ уткуулдары
Чÿрмеш ле тужак кезишле койу кöчö байрамныҥ учурлу jаны бÿдÿрилип калган.
Анаҥ ары байрам бойыныҥ темиле барат: тöрööндöр, айылчылар сöс алып баланы алкагылайт. Койу кöчöниҥ алкыштарын бу бÿктеҥ табарыгар. Баланыҥ ада-энезин уткыгылайт, олорго учурлап кожоҥдор кожондолот («Энениҥ колы», «Эне» ле о.ö.)
Балдарла ойындар öткÿрилет. Ол ойындарды öткÿрерге аҥылу агентстволорды кычырып, ол эмезе бойыныҥ кÿчиле ойнодорго jарар.
Аjару
Койу кöчö байрам орой тÿнге jетире, таҥ атканча jыргалбай jат. Бу баланыҥ байрамы, öйинде божоп калар учурлу. Баланыҥ байрамында аракы канча ла кире ас болзо, ончно ло кире jакшы. Чек jок болзо jакшы.
Алты боочы ажырган
Ат-эрjинеге баш болзын.
Албаты jууп jыргаткан
Ада-энеге быйан болзын!
Бала-баркагар су-кадык, санаалу, керсÿ чыдазын! Албатыбыс корболоп öссин, Алтайыс эзен-амыр турзын!
Сценарий: Л.Я. Унутова, Беш-Öзöк jурт.
Фото: Арина Улачина.
Спасибо за такой интересный и полный сценарий! Даже не знала, что этот праздник может пройти как праздник. Все, что я видела у знакомых было просто застолье, и минута всего на чик-чик ножницами. А дальше снова застолье.
Быйан! Jакшы чийилген эмтир!
Jакшы сценарий. Jараган. Онон до оско сценарийлер болор болбой деп иженедим.
Алтай чум-jан тооп бичилген сценарийлерди оморкоп кычырадым. Быйан болзын. Эмди юбилейлик сценарийлер болгон болзо, 12 jаш балага.
коркышту jарады
Суреен 1илбилу эмтир, база оско сценарий бичилген болзо 1акшы болор Эди
Сурен jaрады
Сурен jакшы юбилейлик куунду — курелердин сценарийлери болгон болзо jаан быйанысты айдар эдибис
Коркышту тузалу, 1акшы бичип салганарга 1аан быйан. Оморкоп кычырдым.
Сурекей тузалу статья болды! удабас ла, кандый да 20 куннен, сууген кару уулчагым Ойгордын койу кочозин откурерге белетенедис. Статьяга учураганым — тен 1аан арга ла суунчи болды) чып ла чын))) Как раз орустап конкурс-ойындарды эмеш сананып алгам, а алтай 1анла откуретенине санаркап турган болгом. Таай кижи 1аныс ла мал адабас дегени 1арады, оско до тузалу сыйлар, болуш бар — темдектезе, 1ааназа, тура тудужып берерим. Аракы 1анынан- баланын байрамында аракы деп неме болбос керек! Коп ондый койу кочолордо болгом, аракыла тосттор айдыжып туруп, кокигилер. Ондо 1акшы ла неме корбой турум… 1аан быйан! База 1илбилу статьялар сакыйдыс!
тужакты база неден эдерге 1араар?
Озо лр баштап проектин авторына быйан айдадым. Ижигер мынан да бийик ле кондигип барзын. Алтай чум jандарысты кичееп, келип jаткан jаш уйеге энчилеп атыргзып берерге албаданар керек. Мен бойым эки уулдын Энези болорым. Былтыр jаан уулыстын Бир jажын откурерге, слердин белетеген сценарий ле откурдис. Ачу аш та болбогон, алкыш состориле уулысты уткып салды. Ончозы ла бийик кеминде болгон. Су кадык ла чыдап jат. Jаш баланын jолын ачу аш ла не колбор. ол ару кудайдын кушкаштары не. jаратпай jадым. Су кадык ла амыр энчу слерге.
Коркушту !акшы бичилген эмтир.!аан быйан слерге!. !аш баланы база кандый алкыштарла айдарга !араар?
Аҥчы, кирип кычырганарга быйан! Улуска куучындагар.
Балага алкыштар бу бÿкте бар.
Чум-jанды jyyп бичигенеерге jаан быйан.
Дакшы дарт бичилген Алтай дандар колболып,булгалып калган.даан быйан авторлорго диит уйенен.
Аделла! Коркышту суунип jадым мындый тузалу иш откургенерге! База удабай уулымнын койу кочозин азарга белетениш ишти баштаарга эн’ле озо сеге баштандым! Сценарий бичигенине эненди мактап турум, коркышту jарады! Алкыш быйан айдып турум!
Суреен jарады.
Бук коркышту jарап турат. Эне-адага учурлаган юбилейлик сценарийлер болгон болзо.
Сурен jакшы. Тузалу статья. Кыс баланын болгон болзо.
Суреен jарады!Jакшы состор!!!
А чач кескен таайы баркызын качан берер? Тургузала ба, эмезе эр кемине jеделе чачын алып келзе бе?
Аделла, пожа-а-луйста, мениҥ сурагымга удатпай ла карууны табып берзегер коркушту быйанду jÿрерим слерге
jаан быйан Лидия Яковлевнагада, Аделлагада. Алтайыстын ар-буткени, албаты-jоны, чум-jандары керегинде материалдар, сценарийлер керекту элден ле озо библиотекаларга.